Günaydın İzmir!
Aşağıda verdiğim kaynaklar üzerinden de diğer kaynaklara erişebiliyor ve büyük bir referans havuzuna ulaşabiliyorsunuz. Önemli olan neyi ne kadar merak ettiğiniz ve ne kadar öğrenmek istediğiniz. Tangoyu anlamak için tango başlığının dışına taşmak ve disiplinler arası çalışmak da gerekiyor. Beşeri bilimler, fen bilimleri ve sanat çalışmalarının tamamı kapsam alanına girebilir ilgi düzeyinize göre. Burada kaynakça ile ilgili sınırları olabildiğince dar tutmaya çalıştım.
Kaynaklar birbiri ile uyumlu olmayabiliyor, şaşırmayın; bilgi hep doğru aktarılmıyor, ya da bakış açılarına göre değişiyor. Siz kendi yorumunuzu yapmalı, tercihinizi kullanmalısınız. Örnek: Ben Tango’da Golden Age’in bitişini müzikal olarak 1952’de Pugliese’nin “La Yumba”sının ikinci versiyonu ile hit olması ve siyasal olarak da Eva Peron’un ölümü ile Juan Peron’un gözden düşmesi olarak kabul ediyorum. Tangoda dramatik müzik ekolüne “La Yumba” ile birlikte daha sık rastlanıyor. Birçok kaynak 1955’te askeri darbe olmasına dayandırıyor. Çizgiler hiç de o kadar keskin değil, ne biri doğru, ne de öbürü; tercih kullanıyorum.
Sırası ile “Kitaplar”, “Online Kaynaklar ve Eğitimler” ve “Tango Müziği” diye 3 gruba ayırdım:
1 – KİTAPLAR
Tango’da yeni olanlara 2 kitaptan birini okumalarını önereceğim. Remi Hess’in “Tango”su veya Yeşim Narter’in “Tango Böyle Bir Şey”ini. Her iki kitap da temel tango tarihini, kültürünü, müziğini ve dansını anlatıyor. Ama Tango’da uzun kilometre yapanlar ve hocalar için bu bilgiler yeni olmayabilir, bildikleri konuları bir daha gözden geçirmek ve eksikleri tamamlamak amacı ile okuyabilirler.
Remi Hess’in kitabının çevirisi biraz zorladı beni, ama referansları yerli yerinde kullanmış. Tango’da temel düzeyde olanlar için Yeşim Narter’in kitabını öneririm. Ancak orta ve üzeri düzeyde dans edenler ve Tango’nun temelleri üzerine zaten çalışmış olanlar için her iki kitap da hafif kalır.
Diğer kitap Marta Savigliano’dan “Tango – Tutku’nun Ekonomi Politiği”. Herkes okumalı. Sosyoloji, felsefe, siyaset bilimi gibi alanlardan gelenler için çok daha anlaşılır olacak. Teknik alanlardan gelenlerin dış referanslara da kimi zaman girip çıkıp çapraz okuma yapması ve tekrar okumaları gerekebilir. Zira kitap çok katmanlı yazılmış; entelektüel derinliği var.
Aşağıdaki video Marta Savigliano’nun Boston/Harvard’da 2011’deki sunuşu. Bu sunuşun orijinalliği akademik çalışma ile sahne performansını buluşturmasında. “Wallflowers and Femme Fatales”i izliyorsunuz.
“Encyclopedia of Tango” Tango’nun gelişimini, dönemlerini, orkestralarını, müzisyenlerini, vokalistlerini kapsamlı bir şekilde anlatan önemli bir kaynak. Amazon’dan Kindle olarak da alabilirsiniz.
İngiliz Tango eğitmeni David Thomas’ın 2016’da yayınladığı kitabı “20 TANGO ORKESTRASI” DJ’lere de Tango eğitmenlerine ve dansçılarına da çok değerli bilgiler veriyor. Tango müziğinin en çok üretildiği “Golden Age” döneminin büyük orkestralarını 4 başlık altında sınıflıyor: Basit (Lomuto, Canaro, Donato, Firpo, OTV), Ritmik (Malerba, Tanturi, D’Arienzo, Biagi, Rodriguez), Lirik (Fresedo, Di Sarli, De Angelis, Demare, Calo, D’Agostino), Karmaşık (De Caro, Troilo, Pugliese, Laurenz) . Amazon’dan kitabı edinebilir veya Kindle olarak da indirebilirsiniz. Ayrıca youtube kanalında da bu orkestraların parçalarına örnekler veriyor. Getting to know Tango
Büyük maestro Carlos Gavito’nun (1942-2005) yaşamını ve sanat anlayışını anlatan kitabın girişi yine bir diğer maestro Pablo Veron tarafından kaleme alınmış.
Murat Özyedi’nin Tango sözlerini çevirdiği kitabı da önemli bir katkı. Şarkı sözü çevirmek için duyguyu iyi anlamak gerekiyor, ayrıca kendi dilinizde de estetik bir biçimde verebilmelisiniz. Yalnız başlıkların hiçbirini çevirmemiş, nedenini bilmiyorum.
Kuantum Tango İzmir’in Tangueralarından Dr Onur Kahveci tarafından yazıldı. İkiz kardeşi sevgili Özgür Kahveci ile birlikte çok ciddi hacimde müzik arşivi oluşturmuşlar. İki kardeş de tutkulu tangocular ve Tango DJlik yapıyorlar. Bununla birlikte Kuantum ve Tango ilişkisini gerçekçi bulmuyorum, bence romantik bir metafor. Kitap bir öneride bulunuyor, bir ispat ile gelmiyor zaten. Yine de kitabı okumaktan keyif aldım. Eline sağlık Onurcum.
Yine İzmir’in Tangueralarından ve Tango DJ sevgili Cumhur Dilek’in Discography’sinin 1. cildi. 3 cilt olmasını planlamıştı Cumhur. Kendisine de söylediğim gibi bence bu çalışmanın olması gereken kategori kitap kategorisi değil, “Online Kaynaklar” ya da “Müzik Arşivi” bölümü. Çünkü veritabanları veya tablolar çok uzun yıllardır Internet üzerinden paylaşılıyor ve üyelik, abonelik sistemleri oluyor. Internetten erişim, sorgulama, karşılaştırma çok daha kolay ve hataların telafisi kolay. Bir tuşla düzeliveriyor hatalar. İçerik açısından zor bir çalışma. Çok fazla bilgi ve belge havuzunda doğruyu yanlıştan ayıklayıp yazmak bela bir iş, büyük emek. Eline sağlık Cumhurcum, online’a çevirmeni de dört gözle bekliyoruz.
Ayrıca AMAZON üzerinden çok sayıda kitaba ulaşabilir satın alabilirsiniz. PDF olarak indirebileceğiniz çok sayıda kitaba da GENLIB sitesinden ulaşabilirsiniz. Başka siteler de var, ama genlib zaten birçok farklı sunucuya eşzamanlı erişerek bize kaynak ulaştıran bir “Hub”. Ticari kazanç sağlanmadıkça bu paylaşımlar dert olmuyor, tam tersine alma gücü olmayanların da bilgiye erişebilmelerini sağlıyor. Yazılım teliflerinde de böyle bir durum var. Aksi takdirde bu kadar yazılımcı nasıl yetişebilir ve dünyaya faydalı olabilirdi? Tango ile ilgili yabancı dildeki bazı kitapları da buradan indirdim ve okudum. Başka türlü Türkiye’deyken bilgiye erişimim çok da kolay olmayacaktı.
2 – ONLINE KAYNAKLAR ve EĞİTİMLER
Muazzam bir kaynak, Tango’nun Wikipedia’sı! Farklı yazıları, makaleleri, notaları, müzikleri ve videoları tek portalda buluşturmuş. İçinde kaybolursunuz, hazır kütüphane. Discographylerdeki yanlışların daha doğrusuna buradan erişmek de mümkün oluyor.
Amerikalı Stephan Brown ve Susan Brown çiftinin 2000-2014 arasında oluşturdukları arşiv, derledikleri bilgiler ve dış kaynaklara yönlendirmeler var.
Tango Terminolojisi olarak kullanabileceğiniz Wikipedia sayfası aşağıda. Figürlerin görüntülerine de anlamına da yer verilmiş. Bir checklist yapabilirsiniz kendinize ve liste üzerinden sırayla kendi çalışma düzeninizi kurabilirsiniz.
https://en.wikipedia.org/wiki/Figures_of_Argentine_tango
Akademi’de çalışanların JSTOR ve benzeri kaynak kanallarına erişimleri vardır, oradan da birçok makaleye erişebilirsiniz.
Caminito’daki içerik zaman içinde gelişecek ve bilgileri sınıflayacağız. Yazılarımız deneme niteliğinde ve bilgilendirici. Tango’da Türkçe ve özgün içerik eksikliği çok hissediliyor; yapmaya çalıştığımız bu eksikliği gidermek ve Tango’nun Türkiye’de daha iyi anlaşılmasını ve yaygınlaşmasını sağlamak.
Tango tarihi ve DJ’liği hakkında İzlandalı tanguera Hylnur Helgasons’un blogu. Özgün yaklaşımları var.
Arjantinli müzikolog ve müzisyen. Orkestra analizlerinde oldukça başarılı.
https://www.youtube.com/@ignaciovarchauskytango
https://www.ignaciovarchausky.com/
Boston’da Anita Flejter ve Hernan Brizuela tarafından kurulan ve yönetilen bir Tango okulu ve web sitesi içeriği.
https://www.ultimatetango.com/
Amerikalı maestrolar Homer Ladas ve Cristina Ladas çiftinin oluşturdukları içerik. Tango Saloncu değiller, Nuevo Tangocular. Homer Wikipedia’daki birçok görsel ve metinsel içeriği de oluşturuyor, oldukça detaylı çalışıyor. Homer dansçılar için de DJler için de çok bilgilendirici kaynaklar sağlıyor. Workshoplarının herhalde tamamını yayınlıyor. Didaktik Tango diyor adına, uzun uzun sözlü anlatıp sonra da demo yapıyor, o yüzden sıkıcı gelebiliyor birçok insana, ama muazzam içerik var web sayfasında da Youtube kanalında da.
Sizi Homer ve Cristina ile tanıştırayım. 2015’te İngiltere Ardingly’deki dansları. Vals ve Nuevo yapmışlar.
http://www.theorganictangoschool.org/
https://www.youtube.com/user/tangostudent
Moskova’da doğan Tango dansçısı, hocası, yazarı Veronica Toumanova Hollanda’da yaşamaktadır. Yazıları çok sayıda dile çevrilmiş ve okunuyor.
Blog yazılarına ve youtube kanalına aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz:
https://www.youtube.com/user/verotango
Amerikalı tango hocası ve DJ Clint Rauscher tarafından derlenmiş içerik. Çok kapsamlı ve iyi sınıflamış, yılların birikimi var. Homer gibi Clint de hem dansçılara hem de DJlere tüm deneyimlerini açık bir biçimde aktarıyor.
https://www.youtube.com/user/clintr434
——————–
Amerikalı Tango dansçısı ve DJ Jay Aland’ın web sitesi. Bilgisini, deneyimini ve kaynaklarını samimi bir şekilde bizlerle paylaşıyor. Emekli bir elektrik mühendisi olan Jay, 10 yaşında dans etmeye başlamış.
——————–
Maestronun tane tane anlatımı ile Tango ve Tango tekniği… Kayıtlar biraz eski ama güzel.
https://www.youtube.com/user/PochoPizarro/
—————————
Istanbul Tango’dan Vanessa Gauche’un özellikle de kadın tekniği ile dopdolu youtube kanalı. Aşağıda Vanessa’nın Eşref’le milonga performansları var.
https://www.youtube.com/c/TangoPractice
————————
Arjantin ve Uruguaylı Oscar Mandagaran ve Georgina Vargas çiftinin kanalı.
https://www.tangodebuenosaires.com/
https://www.youtube.com/c/TangoDeBuenosAires
Paris ve Londra’da iki şehirli yaşayan Pablo ve Anne’in Tango Tekniğini anlattıkları kanal. Burada ikilinin Pugliese performanslarını ekliyorum.
https://www.youtube.com/c/TangoSpaceArgentineTangoSchool
———————-
Amerika’da yaşayan Rus Tango Maestro Michael Nadtochi’nin kanalı. Performanslarının yanı sıra eğitim videolarını da yayınlıyor.
https://www.youtube.com/c/TheArtOfTango
https://www.theartoftango.club/
—————————-
Arjantinli çift Miriam Larici ve Leonardo Barrionuevo açık seçik ve detaylı anlatımları ile Tango bilgilerini paylaşıyorlar. Ayrıca web sitelerinden de haklarında daha çok bilgi edinebilir veya uzaktan ders alabilirsiniz. https://www.miriamleonardotango.com/
https://www.youtube.com/c/MIRIAMLEONARDOTango
———————–
TANGO ARGENTINO – PABLO & LUDMILA
Almanya’da yaşayan çift hem tango hocaları hem de müzisyenler. Pablo piyano çalıyor, Ludmila ise keman. Tango müzikalitesi üzerine de ayrı bir youtube kanalları var.
https://www.youtube.com/c/PabloyLudmilaTango/
Pablo ve Ludmila’nın Tango Müzikalitesi kanalı için:
https://www.youtube.com/channel/UCjpPJu4nc3XMBY7a1pI-7TQ/
————————
TANGO y ABRAZOS Carlos Estigarribia
İtalya’da yaşayan Arjantinli maestro Carlos Estigarribia’nın youtube kanalı.
https://www.youtube.com/user/cje160382
———————–
Tango Tools youtube kanalının içeriği Atina’da yaşayan Jordi Morague ve Elli Karadimou çifti tarafından geliştirilmiş. Tango tekniğinin ve figürlerinin kılcal damarlarına girecek kaar mikro fragmanlara ayırmışlar. “Technique” başlığı altındaki playlistinde evde bireysel de çalışabilmeniz için çok seçenek var. Kendi başına öğrenmeyi sevenler için tam bir hazine.
https://www.youtube.com/user/tangotools
————————–
Polonya menşei ile derlenmiş daha çok Nuevo performanslarına odaklı kanal. Festivallerden, atölyelerden ve derslerden görüntüler playlistlere ayrılmış.
https://www.youtube.com/c/TangoNuevoTV
————————
İsviçre – Basel’de yaşayan Michelle Marsidi – Joachim Dietker çiftinin performanslarından ve atölyelerinden oluşuyor. Sözsüz ve sade gösterimleri, tekrarları ile çok iyi örnekler veriyorlar.
https://www.youtube.com/c/youndmich/
———————–
Gururumuz! Müzikalite atölyeleri de performansları da çok başarılı.
https://www.youtube.com/user/erdemsel1975
——————–
Tangonun yanı sıra oyunculuk ve şarkıcılık da yapan Helmut Höllrieg tarafından kurulan kanal. Web sitelerinde de aktif bir şekilde dans ve müziğe dair bilgi paylaşımları yapıyor.
https://www.youtube.com/@TangoInsideOut
https://www.tangoinsideout.com/
——————–
EVOLUTION TANGO – DALLAS/TEXAS
George ve Jairelbhi Furlong çiftinin 20 yılı açkın süren bir eğitimcilik geçmişleri var. Sade anlatımları ve örneklemeleri ile her düzey için anlaşılabilir ve değerlendirilebilir bir kanal.
https://www.evolutiontango.com/
https://www.youtube.com/user/Jairelbhi
——————–
Ricardo ve Raquel’in kanalı, önceleri tamamen Almanca yapıyorlardı, zamanla İngilizce de üretmeye başladılar.
https://www.youtube.com/user/ricardoyraqueltango/
————————
https://www.youtube.com/@yaninayneritango
—————-
Maestro Mauricio Castro’nun kanalı. Nuevo performanslarından birini izliyorsunuz:
https://www.youtube.com/user/danceargentinetango
——————–
Eğitim içeriklerini çok disiplinli bir şekilde seviyelendirmişler. Sitelerine de kanallarına da bir göz atmalısınız.
https://www.latangoacademy.com/
https://www.youtube.com/c/Latangoacademyhome
————————-
Video yapımcısı Jonas’ın profesyonel çekimlerini derlediği kanal. Performanslar ve mülakatlar var.
https://www.youtube.com/c/030tangocom
———————–
Maestroların performanslarından derlemeler var.
https://www.youtube.com/user/TCTangoVideosEtc
—————————
Buenos Aires’teki etkinliklerden derlemeler ve Tango tandaları var.
https://www.youtube.com/c/2XTANGOTV
————————-
Bu kanalda Buenos Aires’teki Tango Salon performansları var.
https://www.youtube.com/c/tangotelevision/
———————-
Benim youtube’da konularına göre derlediğim videolar, sınıflaması gelişecek zaman içinde. Bu da burada bulunsun.
3 – TANGO MÜZİĞİ
Online-discography. 1912 ile 1989 arasında yapılmış Tango, Vals, Milonga başta olmak üzere Arjantin ve Uruguay’a ait tüm şarkılar hakkında bilgilendirme yapıyor. Eksikler ve yanlışlara rastlıyoruz, ama yine de kategorik bilgilendirmesi ve filtrelemesi çok başarılı. İşimizi fazlası ile görüyor. Müzik örneklemelerini dinlemek ve tüm özelliklerini kullanmak içinse yıllık bir ücret ödemeniz gerekir.
Online-discorgraphy. El-Recodo kadar kullanıcı dostu değil bence. Yine de kimi zaman orada bulamadığımı burada buluyorum.
Spotify kanalımız dansçılar ve DJler için ideal içeriklerden oluşuyor. 15.04.2020 tarihi itibarı ile aşağıdaki sayılar içeriği gösteriyor. Bunlara ek olarak tüm Milonga ve Pratilonga içeriklerimizi açık paylaşıyoruz. Dileyen herkes istediği şekilde kullanabilir veya kendi zevkine uyarlayabilir. Cortinalarımız da ülkelere, dönemlere ya da türlere göre sınıflanmış olarak herkese açık bir şekilde hesabımızda duruyor. Bir taraftan tango tarihini öğrenerek diğer taraftan da müziklerini sıralı bir biçimde dinleyebilir ve anlamlandırabilirsiniz. Tango Tandalarını 4’erli, Milonga ve Valsleri de 3’erli şarkı gruplarından oluşturuyoruz. Özellikle Türkiye’de Milongayı daha az insan yapıyor ve hızlı, Vals ise Tango’ya göre daha akıcı ve kesintisiz, bu nedenle daha yorucu olabiliyor. Dolayısı ile Tango Tandalarından daha kısa olmaları gerekiyor. Youtube’da bulacağınız Tandalar da bu sayılarda gruplama ile hazırlanmış olacak.
| TANGO PLAYLISTS | SONGs | TANDAs |
| 25 – 35 Guardia Nueva | 852 | 213 |
| 35 – 52 Golden Age | 2812 | 703 |
| 52 – 83 Transition Era | 1900 | 475 |
| 83 – … Modern Orchestras | 848 | 212 |
| VALS | 939 | 313 |
| Milonga | 951 | 317 |
| Tango Nuevo | 423 | 0 |
| Neo Tango | 161 | 0 |
| La Cumparsita | 206 | 0 |
| TOTALS | 9092 | 2233 |
Devasa bir Youtube müzik arşivi.
Arjantinli Tango DJ. Bu kanalda müzikten çok ötesi de var.
İstanbul’lu Tango DJ’imiz.
Arjantinli Tango DJ.
Montreal’li Tango DJ Guy Mccrea’nın kanalı. Lakabı El Irlandes.
Buenos Aires’li Tango DJ.
İtalyan Tango DJ Gaetano’nun kanalı.
İtalyan Tango DJ. Kanalında müzikler, tandalar, müzikal konularda tartışmalar var.
Arjantinli Tango DJ.
İsviçreli, Danimarkada yaşayan bir Tango DJ. Şarkı sözleri, playlistler, yorum karşılaştırmaları var.
Arjantin’de bir Tango Radyosu ve Youtube kanalı.
İtalyan bir DJ tarafından Youtube’da derlenmiş temiz kayıtlardan ve playlistlerden oluşuyor.
* BİLİNDİKLER
Tabii ki Wikipedia, Google ve Youtube’a girdiğinizde sınırsız sayıda kaynağa ulaşabiliyorsunuz. Dipnotlara dikkat etmenizi öneririm, önemli kapılar açıyor.
** DİL KONUSU
İngilizceyi herkes iyi derecede öğrenmek zorunda, aksi takdirde bilgiye erişmek mümkün değil. Tango söz konusu olunca İspanyolca çok iyi olur. Ben İngilizcesini bulamadığım kaynakların İspanyolcasına bazen Fransızcasına yöneliyorum mecburen, az bilsem de Google’dan yararlanarak ve debelenerek ne olduğunu anlamaya çalışıyorum, olduğu kadar artık, insan her şeyi bilemez. Bazen de yanlış anlıyorum, ana dilimde dahi olsa yanlış anladığım oluyor, olsun, tekerlek yine de dönüyor.
Muchas Gracias!
Aren Leon